Συνέντευξη στο «Update Times» έδωσε ο συγγραφέας Τζάϊλς Μίλτον, με αφορμή την επικείμενη κυκλοφορία του βιβλίου του με τίτλο, «Χαμένος Παράδεισος».
Διαβάστε τη συνέντευξη εδώ:
1. Πόσο καιρό χρειαστήκατε για να γράψετε τον Χαμένο Παράδεισο, πού βρισκόσασταν εκείνο το διάστημα, πώς συλλέξατε όλες τις μαρτυρίες;
Η συγγραφή του βιβλίου πήρε μόλις έναν χρόνο, όμως η έρευνα γι’ αυτό διήρκεσε πολύ περισσότερο. Ήθελα να επικεντρωθώ στη λεβαντίνικη κοινότητα της Σμύρνης, για τους λόγους που θα εξηγήσω εντός ολίγου, αλλά αντιμετώπισα ένα σοβαρό πρόβλημα. Δεν υπήρχαν διασωθέντα αρχεία για τις λεβαντίνικες οικογένειες της Σμύρνης, έτσι έπρεπε να εντοπίσω τους απογόνους –οι οποίοι ζουν διασκορπισμένοι σε όλο τον κόσμο– και να τους ρωτήσω αν διέθεταν γράμματα, ημερολόγια, οτιδήποτε θα μπορούσε να ρίξει φως στα γεγονότα του Σεπτεμβρίου του 1922. Χρειάστηκε πολύ χρόνο, κατάφερα όμως να έρθω σε επαφή με αρκετούς από τους απογόνους των μεγάλων δυναστειών των Λεβαντίνων της Σμύρνης, οι οποίοι πράγματι είχαν στην κατοχή τους μεγάλη ποσότητα υλικού από αυτόπτες μάρτυρες. Η αφήγησή μου βασίστηκε σε αυτό το πρωτογενές υλικό, αλλά και στις συνεντεύξεις μερικών πολύ ηλικιωμένων επιζώντων, που πραγματοποιήθηκαν το 2007-2008, όταν ήταν σε εξέλιξη η έρευνά μου για το βιβλίο και κάποιοι από αυτούς ήταν ακόμη ζωντανοί.
2. Τι σας ενέπνευσε να γράψετε για αυτό το θέμα;
Αρχικά, το θέμα της καταστροφής της Σμύρνης μού κίνησε το ενδιαφέρον για δύο λόγους. Πρώτον, διότι είναι ένα γεγονός ελάχιστα γνωστό στη χώρα μου, παρόλο που αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα επεισόδια στην ιστορία του 20ού αιώνα. Και κατά δεύτερον, επειδή είναι ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα γεγονότα της παγκόσμιας ιστορίας. Το ερώτημα του ποιος έβαλε φωτιά στην πόλη είναι αυτό που το καθιστά τόσο αμφιλεγόμενο. Ακόμη και σήμερα, Έλληνες και Τούρκοι διαφωνούν έντονα για το ποιος έκαψε την πόλη.Οι Τούρκοι υποστηρίζουν ότι οι Έλληνες έκαψαν πολλές πόλεις και χωριά στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας και το χρησιμοποιούν αυτό ως απόδειξη του ότι οι λληνες ήταν αυτοί που έκαψαν και τη Σμύρνη. Βέβαια, ενώ είναι αλήθεια ότι ο ηττημένος ελληνικός στρατός διέπραξε θηριωδίες κατά την οπισθοχώρησή του προς τη Σμύρνη, οι Τούρκοι ιστορικοί προσέφεραν ελάχιστα πειστικά στοιχεία για να αποδείξουν ότι έκαναν το ίδιο και στη Σμύρνη. Αντίθετα, οι Έλληνες ιστορικοί υποστηρίζουν ότι οι ίδιοι οι Τούρκοι έκαψαν τη Σμύρνη, επειδή ήθελαν να «καθαρίσουν» την Τουρκία από τον σημαντικό σε μέγεθος ελληνικό πληθυσμό της. Με την καταστροφή της πόλης, εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες πρόσφυγες δεν είχαν άλλη επιλογή από το να φύγουν για να σωθούν. Ήθελα να ακούσω τι είχαν να πουν οι άλλες κοινότητες της Σμύρνης για τη μεγάλη φωτιά. Άλλωστε, έζησαν σε εκείνη την περίοδο και ήταν αυτόπτες μάρτυρες όλων όσων συνέβησαν. Με ενδιέφεραν ιδιαίτερα οι μαρτυρίες των Λεβαντίνων και των Αμερικανών, καθώς αυτές οι δύο κοινότητες έτειναν να μένουν αμερόληπτες, παίρνοντας σπάνια το μέρος κάποιας πλευράς. Χρησιμοποιώντας, λοιπόν, τις αφηγήσεις αυτές για να ανακατασκευάσω τα τρομερά γεγονότα του 1922, μπόρεσα να καταλήξω στο τι πραγματικά πιστεύω ότι συνέβη.
3. Θα θέλατε να μας μιλήσετε για την έρευνά σας;
Ένας μέρος της έρευνάς μου περιλάμβανε τον εντοπισμό απογόνων των μεγάλων δυναστειών των Λεβαντίνων, για τους οποίους η Σμύρνη ήταν η πατρίδα τους. Όμως, ήθελα η αφήγησή μου για το 1922 να παρουσιάζεται μέσα από τα μάτια και άλλων εθνικοτήτων που ζούσαν στην πόλη. Η έρευνά μου έλαβε χώρα σε βιβλιοθήκες και αρχεία της Αθήνας, όπου ανακάλυψα πάρα πολλές μαρτυρίες, ενώ πήρα συνεντεύξεις από μερικούς πολύ ηλικιωμένους Σμυρνιώτες. Ένας από αυτούς ήταν ο Πέτρος Μπρούσαλης, ένας υπέροχος άνθρωπος στ’ αλήθεια. Μιλούσε ακόμη τα εδουαρδιανά αγγλικά που του έμαθε η γκουβερνάντα της οικογένειάς του και είχε κρατήσει ζωντανές και πολύχρωμες αναμνήσεις από τη Σμύρνη πριν από την περίοδο του 1922. Μίλησα, επίσης, με έναν κύριο με το όνομα Άλφρεντ Σάιμς, 97 ετών, οι αναμνήσεις του οποίου από τα παιδικά του χρόνια στη Σμύρνη ήταν εξαιρετικά συγκινητικές. Θυμόταν την πόλη στην ακμή της, όταν ακόμη υπήρχαν εγκάρδιες σχέσεις μεταξύ όλων των διαφορετικών κοινοτήτων. Έλαβα βοήθεια από αρκετούς Αρμένιους, οι περισσότεροι μόνιμοι κάτοικοι στην Αμερική, οι οποίοι εντόπισαν ανθρώπους με πολύτιμες και ισχυρές μαρτυρίες για την καταστροφή της αρμενικής συνοικίας της πόλης, γεγονός που συνέβη λίγες ημέρες πριν από το ξέσπασμα της πυρκαγιάς. Ανακάλυψα, επίσης, μαρτυρίες Άγγλων υπηκόων που ζούσαν στη Σμύρνη εκείνη την εποχή – πολλές από αυτές βρίσκονταν στα αρχεία του Αυτοκρατορικού Πολεμικού Μουσείου του Λονδίνου.
4. Πείτε μας για τον χαρακτήρα της Σμύρνης πριν καεί.
Η Σμύρνη πριν καεί αποτελούσε ένα εξαιρετικό χωνευτήρι πολιτισμών, εθνικοτήτων και θρησκειών. Υπήρξε η μοναδική πόλη της Μικράς Ασίας με κατοίκους στην πλειονότητά τους χριστιανούς, κάτι το οποίο της χάρισε το παρατσούκλι «Άπιστη Σμύρνη» από τους Τούρκους. Στην πόλη κυριαρχούσαν οι Έλληνες, με πληθυσμό περίπου 320.000. Οι περισσότεροι δραστηριοποιούνταν στις εξαγωγές των σύκων και της σουλτανίνας (για τα οποία η Σμύρνη ήταν ξακουστή), όπως και στις τράπεζες και στη ναυτιλία. Ο επόμενος μεγαλύτερος πληθυσμός της Σμύρνης ήταν οι Τούρκοι, που αριθμούσε περίπου 170.000. Συνήθως ήταν φτωχοί και ζούσαν στη δική τους συνοικία. Υπήρχαν, φυσικά, δεκάδες άλλες εθνικότητες: Αρμένιοι, Εβραίοι, Γάλλοι, Ιταλοί, Βρετανοί και Αμερικανοί. Οι Αμερικανοί που βρέθηκαν εκεί έμειναν έκπληκτοι από το γεγονός ότι μια πόλη της μουσουλμανικής Μικράς Ασίας ήταν πιο ανεκτική και ανοιχτόμυαλη από πολλές πόλεις της Αμερικής. Ήταν τόσο έκπληκτοι –και εντυπωσιασμένοι– που ονόμασαν τη συνοικία τους Παράδεισο, εξού και ο τίτλος του βιβλίου μου, «Χαμένος Παράδεισος».
5. Τι συνέβη στη Σμύρνη το 1922;
Αυτό είναι το μεγάλο ερώτημα! Ο ηττημένος ελληνικός στρατός άρχισε να υποχωρεί προς τη Σμύρνη τις πρώτες ημέρες του Σεπτεμβρίου του 1922. Πίσω του ακολουθούσε ο νικηφόρος τουρκικός στρατός με επικεφαλής τον Μουσταφά Κεμάλ. Το ερώτημα στο μυαλό όλων ήταν το εξής: Τι θα συνέβαινε στη συνέχεια; Θα επέτρεπαν οι Τούρκοι να συνεχιστεί η ζωή στην πόλη όπως ήταν μέχρι πρότινος ή θα προσπαθούσαν να την καταστρέψουν; Ελάχιστοι κάτοικοι της Σμύρνης αισθάνθηκαν να κινδυνεύουν, και δικαιολογημένα. Στον κόλπο της Σμύρνης ήταν αγκυροβολημένα 21 συμμαχικά θωρηκτά: βρετανικά, αμερικανικά, γαλλικά. Όλοι ήταν πεπεισμένοι ότι αυτά θα τους προστάτευαν. Ωστόσο, οι Βρετανοί και οι Αμερικανοί διοικητές είχαν αυστηρές εντολές να μη βοηθήσουν τους Έλληνες. Ήταν σαφές ότι ο Μουσταφά Κεμάλ είχε κερδίσει τον πόλεμο και οι πολιτικοί στο Λονδίνο και στην Ουάσιγκτον ήδη σχεδίαζαν τις νέες κερδοφόρες εμπορικές συμφωνίες που ήλπιζαν να συνάψουν με τους Τούρκους. Δεν επιθυμούσαν σε καμία περίπτωση να τους δουν να βοηθούν τους Έλληνες και τους Αρμένιους. Όταν άρχισαν οι βιαιότητες και ξέσπασε η μεγάλη φωτιά, οι συμμαχικές δυνάμεις δεν έκαναν τίποτα για να βοηθήσουν τους εκατοντάδες χιλιάδες απελπισμένους πρόσφυγες που συνωστίζονταν στην προκυμαία.
6. Θα θέλατε να μας πείτε για τις προσπάθειές σας να εκδώσετε το βιβλίο σας στην Τουρκία;
Προς έκπληξή μου, ήταν πολύ εύκολο να εκδοθεί το βιβλίο στην Τουρκία, ένας Τούρκος εκδότης με πλησίασε απευθείας! Μου είπε πως πίστευε ότι οι Αρμένιοι έβαλαν φωτιά στη Σμύρνη –ένα επιχείρημα που θεωρώ εντελώς αβάσιμο– ενώ διαφωνούσε με πολλά από τα συμπεράσματά μου. Θεώρησε, όμως, ότι είναι σημαντικό το βιβλίο μου να είναι διαθέσιμο στο τουρκικό κοινό. Εντυπωσιάστηκα από τη στάση του. Με κάλεσε ακόμα και στην έκθεση βιβλίου της Κωνσταντινούπολης για να παρουσιάσω το βιβλίο μου αυτοπροσώπως. Με έχουν ενημερώσει ότι η αντίδραση του τουρκικού διαδικτύου προς το βιβλίο μου είναι λιγότερο ανοιχτόμυαλη από εκείνη του εκδότη μου. Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που διαφωνούν έντονα με όλα όσα έγραψα. Με προειδοποίησαν να μην διαβάσω τα σχόλια του κοινού, καθώς υπήρχαν πολλά απειλητικά.
7. Ποιο μήνυμα, θεματική ή ιδέα θα θέλατε οι αναγνώστες σας να κρατήσουν από την ανάγνωση του βιβλίου σας;
Ζω στο Λονδίνο, το οποίο δεν διαφέρει πολύ από τη Σμύρνη στις αρχές του εικοστού αιώνα – εξίσου πολυπολιτισμικό, εξίσου πολυεθνικό. Διαβάζοντας για την καταστροφή της Σμύρνης σκέφτηκα πόσο εύθραυστες είναι πραγματικά οι μεγάλες κοσμοπολίτικες πόλεις του σήμερα. Παρόλο που χρειάστηκαν δεκαετίες για να χτιστεί η πολυγλωσσική και ανεκτική πόλη της Σμύρνης, όλα καταστράφηκαν μέσα σε λίγες μέρες. Πρέπει να διδαχθούμε από το παρελθόν, δεν πρέπει να επαναλάβουμε τα ίδια λάθη. Δυστυχώς, πολύ συχνά, το κάνουμε.
8. Όταν κλείνετε τα μάτια σας και φαντάζεστε τους αναγνώστες σας, ποιους βλέπετε;
Μιλάω σε έναν τεράστιο αριθμό λογοτεχνικών φεστιβάλ και δημόσιων εκδηλώσεων, οπότε δεν χρειάζεται να φαντάζομαι τους ναγνώστες μου – τους γνωρίζω στην πραγματικότητα! Μια από τις μεγαλύτερες απολαύσεις ενός συγγραφέα είναι να γνωρίσει τους αναγνώστες του. Μόλις βρέθηκα στην Αθήνα και μίλησα για το βιβλίο μου σε μια δημόσια εκδήλωση που φιλοξενήθηκε από το Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος (ένα ίδρυμα που έχει τις ρίζες του στη Σμύρνη). Ήταν καταπληκτικό όταν έπειτα γνώρισα τους ανθρώπους που είχαν έρθει να παρακολουθήσουν την εκδήλωση και συνομίλησα μαζί τους. Στην πλειονότητά τους, είχαν παππούδες ή προπάππους που είχαν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τη Σμύρνη το 1922. Όταν έκανα περιοδεία στην Αμερική, επισκέφθηκα περιοχές όπως το Οχάιο, όπου ζουν πολλοί απόγονοι Ελλήνων Σμυρνιωτών. Οι συζητήσεις μας ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσες, οι περισσότεροι δεν ήξεραν απολύτως τίποτα για το παρελθόν της οικογένειάς τους, επειδή οι παππούδες τους είχαν τόσο οδυνηρές αναμνήσεις που δεν τους μίλησαν ποτέ για το τι είχε συμβεί. Το βιβλίο μου τους ενδιέφερε πολύ γιατί μέσα από αυτό έπαιρναν μια ιδέα –για πρώτη φορά– του τι συνέβη στις οικογένειές τους το φθινόπωρο του 1922.
9. Φαίνεται να έχετε πολύ καλή σχέση με το διαδίκτυο, περισσότερο από άλλους συγγραφείς, ενώ είστε πολύ ενεργός στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Πιστεύετε ότι αυτός είναι ο νέος τρόπος επικοινωνίας μεταξύ συγγραφέων και αναγνωστών;
Το διαδίκτυο μπορεί να είναι υπέροχο αλλά ταυτόχρονα και εφιάλτης! Είναι υπέροχο να επικοινωνώ με τόσο πολλούς αναγνώστες μου, το θεωρώ επίσης ένα χρήσιμο εργαλείο στην αναζήτηση ανθρώπων που μπορεί να έχουν προσωπικά οικογενειακά αρχεία. Μπορείς να δημοσιεύσεις ένα σχετικό αίτημα στο Twitter και αμέσως κατακλύζεσαι με άπειρες απαντήσεις μέσα σε λίγες ώρες. Μία από τις μεγάλες αλλαγές που έχω παρατηρήσει –και αυτό δεν είναι αποκλειστικά αποτέλεσμα του διαδικτύου– είναι η αυξανόμενη δημοτικότητα των βιβλίων μου στην ακουστική έκδοση. Τα ακουστικά βιβλία αγγίζουν ένα εντελώς νέο κοινό – συνήθως τη νεότερη γενιά, που μπορεί σπάνια να διαβάζει βιβλία αλλά απολαμβάνει να τα ακούει. Έμαθα πως στην Ελλάδα τα ακουστικά βιβλία πρόσφατα άρχισαν να γίνονται γνωστά. Ελπίζω να συνεχιστεί αυτή η τάση! Το δικό μου βιβλίο με τίτλο Χαμένος Παράδεισος θα κυκλοφορήσει σε ακουστική έκδοση σε λίγους μήνες.
